Cambodja, een belevenis van toen en nu

Lieve lezers, hebben jullie de zwemkleding weer opgeruimd, het warme dekbed van zolder gehaald en de eerste stampot gemaakt?

Dag 55 – Dinsdag 1 september:
Na de drukke dag van gister, vanmorgen tot een uur of 10 rustig aan gedaan. Toen vertrokken we met het OV naar het vliegveld. Weer net zo’n goede ervaring als op de heenweg, met een uur waren we er. Sabrina kan gelukkig weer wat eten en daarom lunchen we bij de Subway op het vliegveld. De vlucht duurde nog geen uur. Het vliegveld van Siem Reap is nog kleiner dan Eindhoven maar er qua personele bezetting zit het wel goed hier. Maar liefst 12 man zit er achter de immigration balie… Nee, geen 12 balies maar twee balies waar je je paspoort af kunt geven (en 30 Amerikaanse dollars per persoon afrekent) en vervolgens gaat je paspoort door 9 paar handen voor de toekenning van het toeristenvisum. Medewerker nummer 12 is er om het paspoort aan je terug te geven. Zoals jullie merken is dit een uiterst precies werkje (dat visums toekennen) wat waterdicht is en geen ruimte voor fouten openlaat. Dat Sabrina vervolgens SabrinG heet en een ander paspoortnummer op haar visum heeft staan laten we dan ook maar voor wat het is.
We worden opgehaald door een free transfer van het hotel. Bij de arrival hal staat de chauffeur keurig te wachten met onze naam erop. We mogen wachten aan de rand van de weg want hij haalt het vervoer op van de parkeerplaats. We verwachtte een auto maar er kwam een scooter voorrijden met een soort koets (Cambodjaanse) erachter. Het vliegveld ligt vlakbij het centrum dus de rit is van korte duur. Onderweg merken we echt wel dat we in een totaal andere wereld terecht zijn gekomen dan Bangkok. De bebouwing is veel lager, kleiner en alles voelt veel meer ‘dorps’ aan. Het ruikt hier zelfs anders!

’s Avonds lopen we door de modderige en onverlichte straten. Meerdere keren wordt ons diverse soorten drugs aangeboden, al hangt er totaal geen onaangename sfeer op straat. We eten bij The Red Tomato: Sabrina pizza en Wessel Amok Trey, een lokale delicatesse. We Bij terugkomst skypen we nog eventjes met het thuisfront in Nieuwleusen.

Dag 56 – Woensdag 2 september:
De wekker gaat om 4:15, dat zijn we niet meer gewend dus is behoorlijk zwaar! Om 5 uur vertrokken we met de Cambodjaanse koets (hier overigens ook gewoon tuk tuk genoemd) naar het enorme tempelcomplex Angkor, zo’n 12km hier vandaan. Het hele Angkor gebied is 400 vierkante kilometer. Gelukkig liggen de meeste/mooiste (zowel Boeddhistisch als Hindoeïstisch) tempels in de buurt van Siem Reap. Vandaag hebben we verschillende tempels in de voormalige stad Angkor Thom op het programma staan. Vroeger woonden hier zo’n 1 miljoen mensen, in houten hutjes dus daar is nu helemaal niks meer van te zien. Onbegrijpelijk als je er bij nadenkt dat in die tijd er pas 10.000 mensen in Londen woonden.

We beginnen bij de belangrijkste en meest bekende; Angkor Wat. Wat? Angkor Wat; deze reusachtige tempel is het grootste religieuze gebouw ter wereld. Het is - met de 5 herkenbare torens - hét symbool van Angkor en staat zelfs op de Cambodjaanse vlag. Ook tempel Bayon vinden we noemenswaardig door meer dan 200 glimlachende gezichten verspreid over 54 torens. Tempel Ta Prohm ziet er nog bijna hetzelfde uit als toen deze opnieuw ontdekt werd in 1860. De tempel wordt volledige overwoekert door klimop, mossen en lianen, enorme boomwortels houden het gehele complex nog altijd in een ‘wurggreep’. Tot slot was de brug naar de hoofdingang van Angkor Thom leuk om te zien: aan de linkerkant vol met beelden van goden en aan de rechterkant de duivels.

Helaas hebben we vanmorgen vanwege de bewolking geen mooie zonsopkomst kunnen zien maar toch was het de moeite waard om vroeg op de staan. Al was het alleen al om voor de honderden toeristen uit te zijn en dat het op het vroege ochtenduur nog niet zo extreem warm is, want warm werd het zeker! De tempels vroegen om behoorlijk wat klimwerk op smalle trappetjes. De lange rok die Sabrina aan had getrokken bleek dan ook niet heel praktisch te zijn. Rond half 12 laten we ons door de koets weer terugbrengen naar het guesthouse. Al snel hebben we behoorlijke trek na alleen een paar bananen als ontbijt. We gaan naar de Italiaan om de hoek en eten twee heerlijke pizza’s. Als je ons eetpatroon een beetje bekijkt lijkt het haast alsof we een rondreis maken door Italië! Na de lunch relaxen we nog een beetje voordat de koets weer voor komt rijden voor het middagprogramma: de floating village aan het grootste zoetwatermeer van Azie; Tonle Sap.

Het dorp Chong Khneas ligt aan een brede rivier. Afhankelijk van de stand van het water kan het dorp elke maand op een andere plek liggen. Het dorp heeft twee schooltjes, een kerk, basketbalveld, supermarkt en veel houten huisjes (zeg maar gerust krotten, alle inwoners zijn enorm arm). Dit alles drijft op de rivier. Het vervoer van en naar school, supermarkt etc. gaat allemaal door middel van kleine bootjes. Het was interessant om te zien en te horen hoe de mensen hier leven en werken in de visindustrie maar hadden snel in de gaten dat de locals wel graag willen profiteren van onze centen. Het ticket voor het boottochtje was (voor Cambodjaanse maatstaven) al aan de prijzige kant (20$ p.p.), al schijnt dit allemaal in de zakken te verdwijnen van de maffiabaas. Toen we de bedelende kinderen niks wilde geven (om te zorgen dat dit niet in stand wordt gehouden) een aangaven terug te willen keren naar de parkeerplaats van de koets, was de vriendelijkheid van de kapitein/gids er dan ook meteen af.

De terugweg naar het hotel duurt zo’n 30 minuten. Onderweg zien we nog een stukje van ‘echt’ Cambodja. Onverharde wegen vol met rood/bruin klei en plassen water/modder. Veel huisjes van bamboe en golfplaten en de helft staat op palen om het regenseizoen door te kunnen komen. Koeien en kippen lopen op straat en kleine kinderen rennen er speels tussendoor. In bijna elk tentje wordt wel eten verkocht, of gefrituurd of op de BBQ. Ondanks deze toeristenfuik zijn we blij met deze ervaring en het beeld dat we hebben gekregen van dit arme land. ’s Avonds lopen we door de gezellige pubstreet vol barretjes en restaurants met livemuziek naar de avondmarkt. We struinen wat rond maar kopen niks. Wel hebben we vol verbazing gekeken bij de kraam met Cambodjaanse delicatessen; gefrituurde vogelspin, gesuikerde wormen, gebakken slang, gemarineerde sprinkhanen en gewokte kakkerlakken. Proeven durven we vooralsnog niet… Op de terugweg halen we nog een ananas die we om 21u nog even als diner eten. Een koude douche en slapen maar. Hoe efficiënt wil je de dag benutten? Welterusten vanuit een broeierige kamer, een betonnen bed (voelt als) en een kussen van steen (voelt als). Daar houden Aziaten van!

Dag 57 – Donderdag 3 september:
We hebben gisteren de korte route door Angkor gedaan en vragen de chauffeur om ons om 9:30u op te halen voor de lange route. Het is al heet, stikheet. Hebben niet het gevoel dat het eerder onze reis zo heet is geweest. Eerst bezoeken we Preah Khan. Een mooie tempel die nauwelijks gerestaureerd is. We kunnen zien hoe de natuur de tempel heeft overgenomen. Veel groene en rode aanslag op de wanden wat deze tempel anders maakt dan de eerdere tempels. Daarna bezoeken we Neak Pean en Ta Som. De tempels lijken inmiddels allemaal op elkaar waardoor we hier niets uitzonderlijks aan konden zien. Hier vlakbij liggen de tempels East Mebon en Pre Rup, waarvan wij vinden dat ze veel van elkaar weg hebben. De hoge torens op beide complexen maken ze indrukwekkend. Nog één tempel om het af te leren dan; Banteay Srei. Deze ligt zo’n 20-25km bij de andere tempels vandaan. Niet veel staat meer overeind en het is echt een ruïne maar de gedetailleerde reliëfs zijn prachtig! De mooiste wandversiering van alle tempels. Wat overigens opvallend is, is dat je overal gewoon mag lopen en alles maar gewoon mag beklimmen. Dat terwijl de reliëfs zo kapot gaan als je er hard op drukt, zo poreus is het steen.

We hebben genoten van het ritje van en naar deze tempel omdat we nog een deel van het echte Cambodja hebben gezien. Dit keer het gebied van de boeren met de vele rijstvelden en bossen. Ontzettend groen en de verrukkelijke geur van rijst komt overal naar boven. Komt vrijwel overeen met het openen van een pak basmati-rijst uit de supermarkt. ’s Avonds eten we uitgebreid pizza en kijken we weer een aflevering van de serie.

Dag 58 – Vrijdag 4 september:
Sabrina is vanmorgen op pad gegaan om nog even ‘take away’ ontbijt te halen voor de bus om 8:30 zou vertrekken, de ophaalservice naar het busstation voor de bus van 9:30 naar Phnom Penh. Het restaurant zit nog geen kilometer verderop maar op de terugweg vond Sabrina alles zoveel op elkaar lijken dat het alsnog gelukt was om te ver te lopen. ‘Verdwalen’ klinkt zo eng maar dit zorgde er wel voor dat ze pas om 8:45 terug was. Gelukkig is er hier altijd een grote kans dat ze te laat komen, zo nu ook. Wessel stond al in paniek langs de straat met allerlei horrorverhalen in zijn hoofd. “Sabrina gaat dus niet meer (ook al is het voor een kleine afstand) alleen op pad” aldus Wessel. Het vooruitzicht op de 8 uur durende busrit was niet echt ideaal maar aangezien we hier p.p. maar een paar dollars voor moesten neerleggen tegenover minimaal 100 dollar briefjes p.p. voor een vlucht… was de keuze wederom snel gemaakt.

We reden over National Road 6A, één van de hoofdwegen hier. Maar een echte hoofdweg is het niet, veel stukken zijn onverhard en de stukken met asfalt zitten vol met diepe gaten. Doordat het redelijk droog is zorgt het rode zand af en toe voor grote stofwolken, net Afrika. Slapen en luieren is er niet bij met de Cambodjaanse liefdesliederen die luidkeels via de TV worden afgespeeld. Met 7 uur waren we over, sneller dan verwacht en konden we lopend naar onze guesthouse. Phnom Penh is weer veel meer stad; de vieze luchtjes en de verkeerschaos is terug. ’s Avonds hangen we in een Amerikaanse bar, eten spareribs en kijken we National Geographic. Cultuurbarbaren.

Dag 59 – Zaterdag 5 september:
Vandaag bezoeken we de plaatsen (Tuol Sleng Genocide Museum en Choeung Ek killing fields) die de herinnering aan het verleden van Cambodja in stand houden. Nog niet zo lang geleden veranderde Cambodja onder het bewind van dictator Pol Pot (1975-1979) naar een dodenrijk. Alle mensen die Pot als vijand zagen, werden opgepakt. Cambodja moest namelijk ‘opnieuw beginnen’ en hierdoor moest alles wat westers, religieus of anti communistisch was verdwijnen. Tuol Sleng wordt ook wel S-21 (Security Prison 21) genoemd. Voor zo’n 17.000 mensen was dit slachthuis de laatste halte voor een gruwelijke dood op Choeung Ek killing fields. In de voormalige middelbare school werden de gevangenen gemarteld, uitgehongerd en opgesloten in cellen van 1x2m… De belangrijke politici althans. De ‘gewone’ burgers werden per 60 in een kamer, vastgebonden in een rij aan een ketting in de grond, opgesloten.

“From a place of learning to a place of horror and degradation”

Meteen bij binnenkomst zie je de galg staan, gelegen op wat ooit een schoolplein vol vrolijke kinderen was. 3 bakken daaronder, die gevuld werden met water (vol met ontlasting van de gevangenen) voor het verdrinken van monniken, geleerden, professoren en iedereen in het bezit van een buitenlands boek of die een vreemde taal spreekt. Het dragen van een bril was ook al voldoende reden voor een (martel)executie. In het eerste gebouw zien we de martelkamers met nog enkel een inmiddels verroest en deels defect bed. Op foto’s wordt weergegeven hoe de Vietnamezen bij de bevrijding in 1979 de laatste levenloze en gemartelde lichamen aantroffen. Aan de tegels op de vloer is nog te zien waar de plassen bloed hebben gelegen. In het tweede gebouw staan bakken vol met kleding en zien we verschillende marteltuigen. Ondanks dat het verschrikkelijk heet is, krijgen we van deze plaats de rillingen over onze rug en een brok in de keel. Bij binnenkomst van een gevangene in deze gevangenis werd een foto van hen gemaakt en werd gemeten hoe lang ze waren. Alles werd vastgelegd. In het derde gebouw hangen rijen vol met de foto’s van de slachtoffers. Bizar om er ook nog eens een gezicht bij te hebben. De mensen hadden meestal geen idee waarom ze opgepakt waren. Maar het systeem van de gevangenis was simpel: krijg een gevangene zover dat hij/zij bekent schuldig te zijn aan een misdaad (spion, corrupt of voorstander van de revolutie). Ze werden een paar keer per dag gemarteld door stroomschokken (soms in het oor wat vaak zorgde voor een gedeeltelijke permanente verlamming van zintuigen), uittrekken van nagels (waarna er alcohol of zout water op de wonden gedaan werd), geslagen worden, waterboarding of ophanging (aan de polsen met de armen achterop de rug). Onder deze omstandigheden bekent uiteindelijk elke gevangene, zelfs voor iets wat men niet gedaan heeft. Zodra de bekentenis was afgelegd werd alles administratief afgerond en werd de gevangene vastgebonden, geblinddoekt en ’s nachts afgevoerd naar Choeung Ek. Indien de gevangene tenminste al niet was overleden aan de martelingen of de verwondingen daarvan.

De rit naar de killing fields van zo’n 17km over hobbelige/stoffige weg per Cambodjaanse koets is dan ook een vreemde gewaarwording. Het grootste gedeelte van de rit zijn we stil. Op een gegeven moment kijken we elkaar aan en denken hetzelfde. Je probeert je voor te stellen hoe dit voor hen is geweest. Wisten ze wat er ging gebeuren?

Op dit moment is er weinig meer te zien van hoe het er destijds heeft uitgezien. Maar door de audiotour (in het Nederlands) kunnen we een akelig goed beeld vormen van deze verschrikkelijke plek, waar het nu vredig aanvoelt. De bushalte, de schuur met chemicaliën voor over de lijken (tegen de stank) en velen massagraven worden beschreven. Op deze plek zijn duizenden mannen, vrouwen, kinderen en zelfs baby’s gruwelijk vermoord. Kogels waren duur waardoor knuppels, kapmessen, scherpe bladeren van palmbomen en priemen werden gebruikt voor de executie. Door de loop der jaren en de regen komen nog steeds botten, tanden en kledingstukken omhoog. Eens per maand worden die opgeraapt en waarschijnlijk was het weer bijna tijd…

De meest heftige plek vonden we het graf waar de overblijfselen van kleine kinderen en vrouwen zijn gevonden. Hiernaast staat een boom, de killing tree genoemd, waar baby’s tegenaan werden geslagen tot ze overleden. Dit op je koptelefoon horen en naast de boom staan zorgt voor een onbeschrijfbare knoop in je maag.

In het herdenkingsmonument midden op het terrein zijn meer dan 9000 schedels te zien. De rest ligt nog onder de grond. Vaak is aan de schedels af te lijden hoe ze vermoord zijn. De knoop in onze maag wordt nog groter als we via de koptelefoons de propagandamuziek gemixt met het geluid van een dieselgenerator horen… Dit werd destijds dag en nacht keihard afgespeeld; overdag om de mensen harder te laten werken (graven van de massagraven), ’s nachts om het gegil en geschreeuw van de mensen die vermoord werden te overstemmen zodat mensen in de buurt dit niet hoorden.

In heel Cambodja zijn in deze periode bijna 3 miljoen mensen om het leven gekomen/gebracht, een derde van de bevolking! Inwoners van dit land kampen nog steeds met trauma’s en de welvaart van het land is destijds totaal ingestort. Gelukkig groeit deze nu langzaam maar op dit moment is het nog steeds een van de armste landen ter wereld. Het inkomen hier ligt gemiddeld rond de 350 US dollar per jaar!

’s Avonds eten we wat in het restaurant van het guesthouse en zitten we onderuit gezakt in heerlijke kuipstoelen. Bijkomen van alle indrukken. Het was een behoorlijk intensieve dag.

Morgen naar het zesde land van onze reis: Vietnam! Het voelt alsof we al tijden van huis zijn. Geen vakantie meer, maar gewoon ons leven. Hoe is dat voor jullie? Jullie kunnen ons nog wel even missen toch… Mama’s?